Önsöz
Cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı taciz ve saldırı (CTCTS) dünya genelinde yaygın bir problemdir. Bu tür olaylar bireylerin insancıl bir toplum, işyeri ve eğitim ortamından yararlanma haklarını sekteye uğratır. Cinsel taciz, kişilerin istihdamda ve eğitimde hak ettikleri konumlara gelmelerini engelleyerek stresli ve zarar verici fiziksel ve psikolojik etkilere maruz kaldıkları insan haklarına müdahale eden bir meseledir.[1] Cinsel taciz, sadece kadınların maruz kaldığı bir olgu olmamasına rağmen genellikle en fazla kadınları etkilemektedir. Bu bağlamda, cinsel taciz, toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin çok sık görülen bir biçimidir.
Üniversite öğrencisi Özgecan Aslan'ın 2015'te öldürülmesinin ardından, CTCTS vakaları Türk kamuoyunun büyük bölümünü meşgul etti. Özgecan Aslan cinayetinin medya tarafından yaygın olarak yayınlanmasına rağmen, CTCTS vakaları Türkiye'de artan bir şekilde devam etmektedir. Yalnızca 2016'da en az 260 kadın öldürüldü, 75 kadın tecavüze uğradı, 120 kadına cinsel tacizde bulunuldu, 417 kız çocuğu cinsel istismar edildi ve 329 kadın toplumsal cinsiyete dayalı şiddete maruz kaldı.[2] Bu rakamlar, yalnızca medyaya yansıyan vakaları göstermektedir. CTCTS vakalarının genellikle medyaya yansımadığı düşünülürse bu rakamlarların, özellikle kadınlara yönelik şiddetin çok yaygın olduğu bir ülkede daha fazla olduğu düşünülmektedir. Türkiye'de kadınların % 41'i hayatlarında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddet yaşamış[3] ve % 93’ü cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı tacize maruz kalmıştır.[4]
Türkiye, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığı Ortadan Kaldırma Sözleşmesi (CEDAW, 1979) dahil olmak üzere sayısız uluslararası anlaşmaya imza atmıştır. Türkiye, aynı zamanda Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi’ne (İstanbul Sözleşmesi) ilk imza atan ülke konumundadır. Buna ek olarak, kanun önünde eşitlik ilkesi Türk Anayasası’nın 10. maddesinde garanti altına alınmıştır.[5] Türk Ceza Kanunu’nun 102 ve 105. maddeleri CTCTS’yi yasaklamakta ve bu tür suçların işlenmesi halinde suçluları hapis cezasıyla cezalandırmaktadır.[6] Bütün bu ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelere rağmen kadınlara ve LGBTI+ kişilere yönelik şiddet devam etmektedir.
Yükseköğretim Kurumu (YÖK), üniversitelerin kadınlara karşı şiddeti önleme ve toplumsal cinsiyet eşitlik kültürünü yaratmada önemli bir rol oynayacağının farkına vararak, 7 Mayıs 2015'te üniversitelerin toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları ve uygulama merkezleri, yönetici, akademisyen ve sivil toplum örgütlerinin temsilcileriyle bir toplantı düzenledi. Bu toplantının sonunda bir takım kararlar alındı. Bu kararlardan cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı taciz ve cinsel saldırı ile ilgili olanlar şunlardır:
- Cinsel taciz ve cinsel saldırı konularında Yükseköğretim kurumlarında farkındalık sağlayacak eğitim çalışmalarının yapılmasına,
- Bu eğitimlerin öğretim elemanları, öğrenciler, idari personel, alt işverenler, güvenlik görevlileri ve üniversitenin hizmet aldığı diğer kurum ve kuruluş çalışanlarına yönelik olmasına,
- Dileyen Yükseköğretim kurumlarının bu konularda çalışan ve birikime sahip öncü üniversiteler tarafından gerçekleştirilecek eğitici eğitimlerinden faydalanmalarına,
- Üniversite kampüs ve dersliklerinin, özellikle kız öğrencilerin güvenliğine yönelik olarak düzenlenmesi, aydınlatılması, haberleşme imkânı sunulması gibi konularda hassasiyet gösterilmesine karar verilmiştir. [7]
CTCTS, cinsel şiddet de dahil olmak üzere bir bireyin üniversite programlarına veya etkinliklerine katılma veya bunlardan fayda sağlama şanslarını azaltan veya sınırlayan cinsiyet ayrımcılığın bir biçimidir.[8]Yüksek öğretim kurumları, cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı taciz olaylarının sıklıkla yaşandığı alanlardan biridir. Ancak Türkiye'de bu durumu değiştirmek için kurumsal ve/veya yasal destek bulunmamakta ve birçok taciz vakası bildirilmemektedir. 2015 yılında Atılım Üniversitesi'nde yapılan bir ankette, bu araştırmanın gerçekleştirdiği üniversiteki kişilerin %75.51'inin cinsiyet eşitliği konularında eğitim almadığı saptanmıştır.[9] Benzer şekilde, 2016 yılında Kadir Has Üniversitesi öğrencilerine yönelik yapılan bir ankette, bir cinsel taciz olayına maruz kalan ya da şahit olanların % 67.9'unun, bu olayların üniversiteye bildirilmesi halinde herhangi bir kurumsal adım atılmayacağına inanarak bu tür olayları bildirmemeyi tercih ettiklerini ortaya çıkarmıştır.[10]
Cinsel ve Toplumsal Cinsiyete Dayalı Taciz ve Saldırı Politikalarının Analizi: Türkiye’deki Üniversiteler için Araç Seti, üniversitedeki kişiler için eşitlikçi ve şiddetsiz bir ortam yaratabilmek adına üniversitelerin istismar, taciz ve diğer cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetten arındırılmış kampüsler oluşturma çabalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
[1] Janet Sigal, “International Sexual Harassment,” NYAS Annals of the New York Academy of Sciences 1087, no. 1 (2006): 356–69.
[2] Çiçek Tahaoğlu, “Erkekler Aralık’ta 19 Kadın Öldürdü,” Bianet - Bagimsiz Iletisim Agi, son erişim 10 Nisan 2017, http://www.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/182554-erkekler-aralik-ta-19-kadin-oldurdu.
[3] “Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması” (Hacettepe Üniversitesi Nüfüs Etütleri Enstitüsü, 2014), http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TKAA2014_Ozet_Rapor.pdf
[4] “Hollaback! Istanbul Research Results – Istanbul Hollaback!,” son erişim 11 Nisan 2017, https://istanbul-en.ihollaback.org/2011/12/27/results-of-hollaback-istanbuls-research-on-street-harassment/.
[5] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kısım I, 10. madde.
[6] Türk Ceza Kanunu, Kanun No. 5237, Bölüm XI, 102. ve 105. maddeler.
[7] Tavsiyelerin tamamını görmek için raporun 13. sayfaya bakınız.
[8] “Sexual and Gender-Based Harassment Policy. Policy Statement,” son erişim 10 Nisan 2017, http://titleix.harvard.edu/files/title-ix/files/harvard_sexual_harassment_policy.pdf?m=1461104544.
[9] Damla Songur, Erhan Küçük, and Aslı Şimşek, “Atılım Üniversitesi - Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi - Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Duyarlı Üniversite Ve Kadın Dostu Kampüs Projesi Bilimsel Posteri,” son erişim 10 Nisan 2017, http://kasaum.atilim.edu.tr/bilimsel-posterimiz.
[10] Rebecca Verwijs, “Sexual Harassment: Coping Strategies of Students from Kadir Has University” (Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi, Ocak 2017).